‌بازیابی راهبردهای ایدئولوژیک در گفتمان کتابهای دانشگاهی، مطالعۀ موردی کتاب‌های تاریخ‌ ایران میانه

چکیده مقاله

هدف مقاله ارائة الگوی روش شناسی در خوانش انتقادی کتاب های دانشگاهی تاریخ است که از طریق مشخص کردن راهبردهای ایدئولوژیک در متن این آثار انجام شده است. بازیابی این مؤلفه ها نشان می دهد مؤلفان از چه فنون بیانی در بازنمایی واقع نمایانة کنش گران و رویدادهای تاریخی در تاریخ ایران دوره میانه استفاده می کنند، اما در عمل نگرش های همراه با ارزش داوری و خوانش ها و تفسیرهای معین از گذشته را در اثر خود به خواننده منتقل می کنند. مقاله حاضر رویکردی هنجاری به توصیف و تبیین نویسندگان بومی و غیربومی از تاریخ ایران در دوره مورد نظر و آشکار کردن تفاوت ها بین دیدگاه های این نویسندگان، با استفاده از ابزارهای تحلیل گفتمان وندایک است. به این منظور چهار سلسله که در چهار کتاب درسی بومی و دو کتاب مرجع غیربومی منعکس شده است، به عنوان پیکرة داده ها به صورت کمّی، کیفی و تطبیقی بررسی شده است. به این ترتیب کتاب های تاریخ بومی و غیربومی، از لحاظ وجود راهبردهای ایدئولوژیک در سه محور معنی، سبک و نحو مطالعه شد و با توجه به آمارهای به دست آمده، روشن شد که استفاده از راهبردهای ایدئولوژیک امری اجتناب ناپذیر در روایت تاریخ است. همچنین مشخص شد تفاوت هایی که در دیدگاه نویسندگان ایرانی و خارجی به عنوان «ما» و «آن ها» نسبت به تاریخ ایران وجود دارد، می تواند بر خوانش و بازنمایی رویدادهای تاریخی اثرگذار باشد. در روایت تاریخ، نویسندة بومی بیشتر بر ویژگی های مثبت ایرانیان، مانند رشادت ها و دلاوری ها، تأکید دارد در حالی که در نوشتار نویسندة غیربومی، ویژگی های منفی آنان مانند اختلاف طبقاتی و نزاع بین اقوام ایرانی منعکس شده است.