فراز و فرود حملۀ حسینیه میراثی از ادبیات حماسی ایران

چکیده مقاله

محمدبن سلیمان تنکابنی، فقیه عهد قاجار و نویسندۀ کتاب مشهور قصص‌العلماء، به شاهنامۀ فردوسی توجه ویژه‌ای داشت و آن را به‌خوبی خوانده بود. شواهد فارسی کتابی که او در علم بدیع تألیف کرد، برگرفته از شاهنامه و اشعار خودش بود. همچنین حداقل یک منظومۀ حماسی دینی با موضوع حوادث کربلا سرود که حملۀ حسینیه نام دارد. می‌توان گفت که تمامی منظومه‌های حماسی فارسی سروده‌شده پس از شاهنامه متأثر از این اثر ارجمند فردوسی بوده‌اند؛ این منظومۀ تنکابنی هم از این حیث مستثنا نیست. حملۀ حسینیه تاکنون منتشر نشده و ناگفته‌ها درباب آن بسیار است. پس از بررسی کامل یگانه نسخۀ شناخته‌شدۀ این منظومه، در این مقاله کوشیده شد جوانب گوناگونش بررسی و قوّت و ضعف یا به عبارتی فراز و فرود آن مشخص شود. در کنار مختصری از زندگی‌نامۀ تنکابنی، به ابهاماتی که در معرفی آثارش وجود دارد، پرداخته شد. از نشانه‌هایی می‌توان دریافت که نسخۀ خطی حملۀ حسینیه مسوّده بوده است. یکی از وجوه اهمیت این نسخه حرکت‌گذاری برخی کلمات است که به خواننده اطلاعات جالب توجهی درخصوص تلفظ متفاوت آنان عرضه می‌کند. تعیین زمان سروده شدن این منظومه و منابع آن، شیوۀ روایت تنکابنی از حوادث عاشورا و تحریفاتی که بدان راه یافته، ارزیابی اثر از منظر ویژگی‌های حماسی، اثرگذاری شاهنامه بر آن و چگونگی بهره بردن از آرایه‌های ادبی از مباحث مطرح‌شده در این مقاله است.