پیوند حکمت و ادبیات در اخلاق جلالی

چکیده مقاله

آثار اخلاقی از جمله انواع متون منثور فارسی است. در این‌گونه کتب، حکمت عملی بر مبنای منابع اسلامی و یونانی با هدف رسیدن به نوعی مدینة فاضله شرح داده می‌شود. یکی از مهم‌ترین این آثار، اخلاق جلالی یا لوامع‌الاشراق فی مکارم‌الاخلاق است که مشهورترین اثر جلال‌الدین دوانی (830-908 ق) به شمار می‌رود. این کتاب که به تعبیری بازنویسی اخلاق ناصری نصیرالدین طوسی (597-672 ق) با افزوده‌های بسیار است، یک مقدمه و سه لامع (فصل) دارد: در تهذیب اخلاق، در تدبیر منزل، در تدبیر مدن و رسوم پادشاهی. فارغ از بُعد حکمی و اخلاقی این اثر، متن آن از حیث ادبی، از جمله نثر فنّی و عالمانة دوانی و استشهاد به ابیات شاعران بزرگ ادب فارسی و نیز ذکر اشعار مؤلف درخور توجه است. در این مقاله به جایگاه اخلاق جلالی از منظر حکمت و ادبیات پرداخته خواهد شد. اخلاق جلالی در خارج از ایران، از جمله هندوستان هم جایگاه والایی داشته است. معرفی و بررسی دو اثر در شرح و تحشیة این کتاب از دیگر بخش‌های این مقاله خواهد بود: اعظم سواطع‌الآفاق فی شرح لوامع‌الاشراق نوشتة محمد یوسف‌علی هندی و حواشی مولوی محمد عبدالغفور و مولوی محمد هادی‌علی بر اخلاق جلالی. این دو اثر در نمایاندن جنبه‌های حکمی و ادبی اخلاق جلالی مؤثر خواهند بود.