ظهور اعراب و تحولات دهه‌‌های آغازین اسلامی به روایت یوحنا بارپنکای

چکیده مقاله

کهن‌‌ترین گزارش‌‌های تاریخی دربارۀ اسلام آغازین در سدۀ نخست هجری، منابع غیرعربی و غیراسلامی هستند و یکی از مهم‌ترین آنها، بخش پایانی کتاب رش‌‌ملّه اثر یوحنا بارپنکای به سریانی شرقی است. در این اثر مطالبی دربارۀ اختلاف‌‌های مسیحیان، نگرش مسیحیان به‌‌ویژه مسیحیان شرقی (نسطوری) دربارۀ کشورگشایی اعراب، برخی از کهن‌‌ترین باورهای اعراب و برخی رخدادهای فتنۀ دوم و چهره‌‌های مسلمان نقش‌‌آفرین در آن به‌‌ویژه در جزیره بیان شده است، اما شاید جالب‌‌ترین جنبۀ این اثر، قراردادن همۀ این رخدادها در درون طرحی فرجام‌‌شناختی و آخرالزمانی است که البته نگرشی غالب در میان مسیحیان و غیرمسیحیان در آسیای غربی و نیز شاید مسلمانان بوده است. مقالۀ پیش‌رو داده‌‌های موجود در این اثر در ارتباط با تاریخ و محیط آغازین اسلامی را تجزیه‌وتحلیل می‌‌کند و هر جا لازم بوده، آنها را با داده‌‌های منابع اسلامی مقایسه می‌‌کند. دربارۀ رخدادهای سرزمین جزیره، اطلاعات موجود در رش‌‌ملّه ارزش ویژه‌‌ای دارد. به‌طور کلی اگرچه رویدادنگاری بارپنکای اندک و گاه نادقیق‌‌ است، برای شناخت محیط آغازین اسلامی پرتوی تازه‌‌ای می‌‌افکند. بارپنکای همچون بسیاری از مسیحیان، چیرگی اعراب مسلمان را پیامد گناهان مسیحیان و البته امری سپنجی می‌‌انگاشته که نقطۀ اوج بلایای آخرالزمانی است که سرانجام به ظهور دوبارۀ مسیح خواهد انجامید.